روماتیسم چیست و آیا راه حلی برای درمان دارد؟
روماتیسم یک بیماری خود ایمنی است که باعث درد، تورم و سفتی مفاصل می شود. اگر برای شما هم سوال است که آیا روماتیسم درمان دارد یا نه، باید بگوییم که هیچ درمانی برای روماتیسم وجود ندارد اما تشخیص و درمان زودهنگام به مدیریت علائم و جلوگیری از آسیب دائمی مفصل کمک می کند. در این مقاله به تمام مباحث مربوط به این بیماری اعم از انواع، علائم، علل، عوامل خطر، تشخیص، درمان های خانگی، رژیم های غذایی و سایر درمان ها و… می پردازیم.
روماتیسم چیست؟
روماتیسم یا آرتریت روماتوئید (RA) یک بیماری خود ایمنی است که باعث درد مفاصل، التهاب و آسیب در سراسر بدن می شود. آسیب مفصلی که روماتیسم ایجاد می کند معمولا در هر دو طرف بدن اتفاق می افتد؛ بنابراین اگر مفصلی در یکی از بازوها یا پاها تحت تاثیر این بیماری قرار گرفت، احتمالا همان مفصل در بازو یا پای دیگر نیز درگیر خواهد شد و این روشی است که پزشکان روماتیسم را از سایر اشکال آرتریت مانند استئوآرتریت (OA) تشخیص می دهند.
اگر روماتیسم در مراحل اولیه تشخیص داده شود، درمان بهترین نتیجه را خواهد گذاشت؛ به همین علت مهم است که از علائم این بیماری آگاه بود.
علائم روماتیسم
روماتیسم یک بیماری مزمن است که با دو نشانه اصلی التهاب و درد در مفاصل شناخته و مشخص می شود. علائم و نشانه های این بیماری در زمان هایی که به آن دوره های تشدید می گویند افزایش می یابد و در زمان هایی که به آن دوره های بهبودی می گویند به طور کامل ناپدید می شوند.
روماتیسم معمولا بر مفاصل دست، مچ دست و زانو تاثیر می گذارد اما ممکن است بافت ها و اندام های سراسر بدن از جمله ریه ها، قلب و چشم ها را نیز درگیر کند. علائم روماتیسم شامل موارد زیر است:
- تیر کشیدن یا داشتن درد در بیش از یک مفصل
- سفت شدن بیش از یک مفصل
- حساسیت و تورم در بیش از یک مفصل
- علائم مشترک و یکسان در هر دو طرف بدن
- از دست دادن عملکرد مفصل و تغییر شکل آن
- خستگی
- تب با درجه پایین
- از دست دادن اشتها
- ضعف
علائم از خفیف تا شدید در هر فرد می تواند متفاوت باشد. بسیار مهم است که علائم را نادیده نگیریم، حتی اگر علائم گاهی وجود داشته باشند و گاه ناپدید شوند. آگاهی از علائم اولیه روماتیسم هم به فرد و هم به پزشک کمک می کند تا بیماری را بهتر درمان و مدیریت کنند.
علل روماتیسم
تا به امروز علل خاصی برای ابتلا به روماتیسم شناخته نشده است.
از آن جایی که روماتیسم یک بیماری خود ایمنی است، به این معناست که در نتیجه حمله سیستم ایمنی به بافت های سالم بدن اتفاق می افتد. به این صورت که سیستم ایمنی بدن به عنوان بخشی از روند بیماری، آنتی بادی هایی را به مفاصل می فرستد، این آنتی بادی ها به بافت های مفاصل حمله می کنند و باعث تقسیم شدن سلول های آن ها و التهاب می شود.
در طی این فرآیند، مواد شیمیایی آزاد می شوند که به استخوان ها، غضروف ها، تاندون ها و رباط های مجاور آسیب می رسانند. در نتیجه اگر این بیماری درمان نشود مفصل آسیب می بیند، شکل و عملکرد خود را از دست می دهد و در نهایت از بین می رود.
عوامل خطر روماتیسم
چند عامل ژنتیکی و محیطی وجود دارد که خطر ابتلا به روماتیسم را افزایش می دهند:
1- سن
روماتیسم در میان بزرگسالان ۵۰ ساله بیش از دیگران رخ می دهد.
2- جنسیت
روماتیسم در زنان دو تا سه برابر بیشتر از مردان اتفاق می افتد.
3- ژنتیک
افرادی که با ژن های خاصی به نام ژنوتیپ های HLA کلاس II متولد می شوند، بیشتر در معرض ابتلا به روماتیسم قرار دارند. علاوه بر این، خطر ابتلا به این بیماری زمانی بیشتر می شود که افراد دارای این ژن ها اضافه وزن داشته باشند و یا در معرض عوامل محیطی مانند سیگار کشیدن باشند.
4- تاریخچه زایمان
زنانی که هرگز زایمان نکرده اند نسبت به کسانی که زایمان کرده اند بیشتر در معرض ابتلا به روماتیسم هستند.
5- تجربیات اولیه زندگی
به گفته مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC)، کودکانی که مادرانشان سیگار می کشیدند، در بزرگسالی دو برابر بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به روماتیسم قرار دارند.
6- سیگار کشیدن
مطالعات نشان می دهند افرادی که سیگار می کشند بیشتر در معرض ابتلا به روماتیسم هستند.
7- وزن
چاقی و اضافه وزن خطر ابتلا به روماتیسم را افزایش می دهد.
8- رژیم غذایی
مصرف زیاد سدیم، شکر به ویژه فروکتوز، گوشت قرمز و آهن با افزایش خطر ابتلا به روماتیسم همراه است.
تشخیص روماتیسم
تشخیص روماتیسم اغلب زمان بر است زیرا پزشک ممکن است برای تایید یافته های معاینه بالینی، آزمایش های متعددی را توصیه کند. به طور کلی پزشک متخصص برای تشخیص روماتیسم از چند ابزار تشخیصی استفاده می کند؛ او ابتدا علائم و سابقه پزشکی بیمار را بررسی می کند و مفاصل را به طور فیزیکی معاینه می کند تا موارد زیر را بسنجد:
- بررسی تورم و قرمزی مفاصل
- بررسی عملکرد مفاصل و دامنه حرکتی آن ها
- لمس مفاصل آسیب دیده برای بررسی میزان حساسیت
- بررسی ندول های پوستی
- تست رفلکس و قدرت عضلانی
پس از معاینه اولیه، اگر پزشک به روماتیسم مشکوک شود بیمار را به متخصص روماتولوژیست ارجاع می دهد. از آن جایی که هیچ آزمایشی نمی تواند تشخیص این بیماری را تایید کند، پزشک از چند نوع آزمایش مختلف استفاده می کند:
- انجام آزمایش خون برای بررسی آنتی بادی ها و یا واکنش دهنده های فاز حاد که در شرایط التهابی افزایش می یابد و نشانه ای از بیماری روماتیسم است و به تشخیص کمک می کند.
- انجام آزمایش های تصویربرداری مانند سونوگرافی، اشعه ایکس یا MRI. این آزمایش ها هم آسیب مفاصل و هم شدت آسیب را نشان می دهند.
- ارزیابی کامل سایر اندام های بدن
آزمایش خون برای تشخیص روماتیسم
انواع مختلف آزمایش خون در تشخیص روماتیسم به متخصص روماتولوژیست کمک می کند:
۱- آزمایش RF
آزمایش خون فاکتور روماتوئید، پروتئینی به نام فاکتور روماتوئید را بررسی می کند؛ سطوح بالای این پروتئین با بیماری های خودایمنی به خصوص روماتیسم مرتبط است.
۲- آزمایش آنتی CCP
آزمایش آنتی بادی پپتید ضد سیترولین شده به دنبال آنتی بادی مرتبط با روماتیسم است، زیرا افرادی که دارای این آنتی بادی هستند معمولا به این بیماری مبتلا می باشند. این آزمایش برای تشخیص روماتیسم اختصاصی تر از آزمایش خون RF است هر چند که برای همه افراد مبتلا به روماتیسم مثبت نمی شود.
۳- آزمایش ANA
بدن اغلب آنتی بادی های ANA را می سازد تا به انواع مختلف شرایط خودایمنی از جمله روماتیسم، پاسخ دهد. به همین خاطر این آزمایش، آنتی بادی های سیستم ایمنی را بررسی می کند.
۴- آزمایش ESR
آزمایش سرعت رسوب گلبول قرمز، میزان التهاب در بدن را تعیین می کند اما علت و محل التهاب را نشان نمی دهد.
۵- تست پروتئین واکنشی C
هر عفونت شدید یا التهابی در بدن کبد را تحریک می کند تا پروتئین C-reactive را بسازد؛ بنابراین سطوح بالای این پروتئین، نشانه وجود التهاب های مرتبط با روماتیسم است.
آیا روماتیسم درمان دارد؟
همان طور که در ابتدای مطلب گفتیم، هیچ درمانی برای روماتیسم وجود ندارد اما راهکارهای موثری وجود دارد که به مدیریت درد، جلوگیری از آسیب بیشتر مفاصل و اندام ها، کاهش التهاب، درمان علائم و کند کردن روند بیماری کمک می کنند و در بسیاری از مواقع منجر به بهبودی می شوند و عوارض طولانی مدت این بیماری را کاهش می دهند. این درمان ها به طور کلی شامل موارد زیر است:
- دارو
- درمان های خانگی
- تغییرات رژیم غذایی
- ورزش های خاصی
پزشک متخصص بهترین برنامه درمانی مناسب با شرایط بیمار را برای او تجویز می کند.
داروهای روماتیسم
انواع مختلفی از داروها وجود دارند که درد و التهاب را کاهش می دهند و از آسیب بیشتر به مفاصل جلوگیری می کنند.
داروهای بدون نسخه زیر درد و التهاب ناشی از روماتیسم را کاهش می دهند:
- داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی
- کورتیکواستروئیدها
- استامینوفن (درد را کاهش می دهد اما التهاب را نه)
داروهای زیر آسیب هایی که روماتیسم به بدن وارد می کند را کاهش می دهند:
1- داروهای ضد روماتیسمی اصلاح کننده بیماری
این داروها کل پاسخ های سیستم ایمنی بدن را مسدود می کنند و سرعت پیشرفت بیماری را کاهش می دهند.
2- بیولوژیک
داروهای بیولوژیک درمانی برای التهاب های بدن است. این داروها برای افرادی که به داروهای بالا پاسخ نمی دهند موثر می باشد.
3- مهارکننده های ژانوس کیناز
این داروها برای جلوگیری از التهاب، جلوگیری از آسیب به مفاصل و زمانی که بیمار به همه داروهای دو مورد قبل جواب ندهد، برای بیمار تجویز می شود.
درمان های خانگی برای روماتیسم
برخی از درمان های خانگی و تغییرات در سبک زندگی مانند ورزش، استراحت، استفاده از وسایل کمکی و… به بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به روماتیسم کمک می کنند.
1- ورزش کردن
تمرینات هوازی کم فشار به بهبود دامنه حرکتی مفاصل و افزایش تحرک کمک می کنند. این ورزش ها ماهیچه ها را تقویت و از آسیب به مفاصل جلوگیری می کنند. به عنوان مثال یوگا می تواند به قدرت و انعطاف پذیری افراد مبتلا به این بیماری کند.
2- استراحت کردن به اندازه کافی
افراد هنگام دوره های تشدید بیماری به استراحت بیشتری نیاز دارند. خواب کافی به کاهش التهاب، درد و خستگی ناشی از این بیماری کمک می کند.
3- استفاده از کمپرس سرد و گرم
کمپرس سرد التهاب، درد و اسپاسم عضلانی را کاهش می دهد. علاوه بر آن، کمپرس گرم و دوش آب گرم به کاهش سفتی مفاصل کمک می کند.
4- استفاده از وسایل کمکی
وسایل خاصی مانند آتل و بریس مفاصل را در حالت استراحت نگه می دارند که این به کاهش التهاب کمک می کند. عصا نیز به افراد کمک می کند تحرک و فعالیت روزانه خود را داشته باشند. همچنین نصب وسایل کمکی در خانه مانند نصب دستگیره های کمکی در حمام، دستشویی، کنار راه پله، کنار تخت و… می تواند برای افراد کمک کننده باشد.
رژیم غذایی
متخصصان تغذیه رژیم غذایی ضد التهاب را برای کاهش علائم افراد مبتلا به روماتیسم توصیه می کنند. این رژیم غذایی شامل غذاهایی است که مقدار زیادی اسیدهای چرب امگا ۳ دارند مانند:
- ماهی های چرب از جمله سالمون، تن ماهی، شاه ماهی و ماهی خال مخالی
- دانه چیا
- تخم کتان
- گردو
همچنین آنتی اکسیدان ها مانند ویتامین های C، A و E التهاب را کاهش می دهند. غذاهای سرشار از آنتی اکسیدان عبارتند از:
- انواع توت ها مانند زغال اخته، کرن بری، گوجی بری و توت فرنگی
- شکلات تلخ
- اسفناج
- لوبیا
- گردو
- کنگر فرنگی
غذاهای حاوی فلانوئید نیز با التهاب بدن مقابله می کنند، از جمله:
- محصولات سویا، مانند توفو و میسو
- انواع توت ها
- چای سبز
- کلم بروکلی
- انگور
خوردن فیبر زیاد مانند غلات کامل، سبزیجات تازه و میوه های تازه مانند توت فرنگی نیز اهمیت بسیاری دارد.
همچنین افراد باید بدانند آن چه نمی خورند، به اندازه آن چه می خورند مهم است. در این شرایط باید از غذاهای محرک مانند کربوهیدرات های فرآوری شده و چربی های اشباع شده اجتناب کرد. به طور کلی اجتناب از غذاهای محرک و انتخاب غذاهای مناسب به مدیریت روماتیسم کمک می کند.
عوارض بیماری روماتیسم
بیماری روماتیسم و داروهای آن عوارض زیادی برای سلامتی افراد دارند که عبارتند از:
1- بیماری قلبی زودرس
افراد مبتلا به روماتیسم به خصوص اگر اضافه وزن هم داشته باشند تقریبا دو برابر بیشتر از افرادی که این بیماری را ندارند در معرض ابتلا به بیماری قلبی هستند. بیماری عروق کرونر علت اصلی مرگ و میر در افرادی مبتلا به روماتیسم است.
همچنین بخوانید: علائم سکته قلبی چیست؟
2- سندرم تونل کارپال
این سندرم که به دلیل فشرده شدن عصبی در دست به نام عصب مدین ایجاد می شود، در افراد مبتلا به روماتیسم شایع است و باعث درد، بی حسی و گزگز در دست ها و انگشتان می شود.
3- بیماری بینابینی ریه
این بیماری زمانی ایجاد می شود که ریه ها ملتهب شوند.
4- فیبروز ریوی
فیبروز ریوی وضعیتی است که باعث ایجاد اسکار و سفتی ریه می شود و تنفس را دشوار می کند. علاوه بر آن، پلورزی نیز یکی دیگر از بیماری های ریه و از عوارض روماتیسم است که به دلیل التهاب پوشش ریه رخ می دهد.
5- درد قفسه سینه
التهاب بافت های اطراف قلب می تواند منجر به پریکاردیت شود؛ وضعیتی که باعث درد قفسه سینه می شود.
6- مشکلات چشمی
التهاب چشم ناشی از روماتیسم می تواند منجر به یووئیت و اسکلریت همراه با قرمزی و درد چشم و همچنین سندرم شوگرن همراه با خشکی چشم شود.
7- واسکولیت
التهاب رگ های خونی که به واسکولیت معروف است باعث ضخیم شدن، ضعیف شدن، باریک شدن و زخم شدن عروق می شود و در موارد شدید بر جریان خون در اندام های بدن تاثیر می گذارد و زندگی را تهدید کند.
8- آسیب مفاصل
روماتیسمی که به موقع مدیریت و درمان نشود منجر به آسیب دائمی مفاصل می شود. در این شرایط شکل مفاصل به شدت تغییر می کند و تاندون ها، استخوان ها و غضروف های مجاور آسیب می بینند. گاهی اوقات برای جلوگیری از مختل شدن عملکرد مفاصل، افراد به جراحی نیاز دارند.
9- میلوپاتی دهانه رحم
این عارضه ناشی از فشرده شدن نخاع در گردن است که ممکن است منجر به دررفتگی مفاصل بالای نخاع و آسیب دائمی نخاع شود و به طور جدی بر تحرک تاثیر بگذارد.
10- ذات الریه
ذات الریه شایع ترین عفونت در افراد مبتلا به روماتیسم است.
11- نارسایی کلیه
نارسایی کلیه سومین علت شایع مرگ و میر در افراد مبتلا به روماتیسم است.
12- خونریزی گوارشی
در خونریزی گوارشی، خونریزی شدیدی در قسمت های بالایی دستگاه گوارش رخ می دهد؛ این وضعیت شایع ترین عارضه دستگاه گوارش در افراد مبتلا به روماتیسم است و به عنوان یکی از عوارض جانبی داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی نیز شناخته شده است.
13- پان سیتوپنی
پان سیتوپنی وضعیتی است که فرد گلبول های قرمز، گلبول های سفید و پلاکت خون بسیار کمی دارد و در نهایت ممکن است منجر به کم خونی، لکوپنی و ترومبوسیتوپنی شود. شدت کم خونی با شدت بیماری روماتیسم مرتبط است.
14- لنفوم
افراد مبتلا به روماتیسم در معرض خطر زیاد برای ابتلا به لنفوم هوچکین و لنفوم غیر هوچکین قرار دارند.
15- ندول های پوستی
ندول های پوستی ضایعاتی در زیر پوست هستند و در ۳۰ تا ۴۰٪ از بیماران مبتلا به روماتیسم وجود دارد.
خطرناکترین نوع روماتیسم کدام است؟
پاسخ به این سوال تا حدی به تعریف “خطرناک” بستگی دارد. اگر “خطرناک” را به معنای “احتمال مرگ” در نظر بگیریم، پاسخ این است که خطرناکترین نوع روماتیسم، آرتریت روماتوئید است. آرتریت روماتوئید یک بیماری خودایمنی است که باعث التهاب و درد مفاصل می‌شود. این بیماری می‌تواند منجر به آسیب دائمی به مفاصل و سایر اندام‌ها شود. در موارد شدید، آرتریت روماتوئید می‌تواند باعث مرگ شود.
اگر “خطرناک” را به معنای “احتمال ایجاد عوارض جدی” در نظر بگیریم، پاسخ این است که خطرناکترین نوع روماتیسم، می‌تواند هر نوع روماتیسمی باشد که بر اندام‌های حیاتی مانند قلب، ریه‌ها، یا مغز تأثیر بگذارد. به عنوان مثال، اسپوندیلیت آنکیلوزان، یک بیماری خودایمنی است که باعث التهاب و سفتی ستون فقرات می‌شود. این بیماری می‌تواند منجر به مشکلات تنفسی، نارسایی قلبی، و سکته مغزی شود.
در اینجا برخی از انواع روماتیسم که می‌توانند خطرناک باشند، آورده شده است:
- آرتریت روماتوئید
- اسپوندیلیت آنکیلوزان
- لوپوس اریتماتوی سیستمیک
- نقرس
- سندرم شوگرن
- بیماری کرون
- سلیاک
اگر علائم روماتیسم را دارید، مهم است که به پزشک مراجعه کنید تا تشخیص صحیح داده شود و درمان مناسب دریافت کنید. درمان به موقع می‌تواند به جلوگیری از عوارض جدی کمک کند.
دانش آموخته روان‌شناسی بالینی هستم. سال‌هاست با روان‌شناسی زندگی میکنم، درباره آن میخوانم، مینویسم و اغلب نوشته‌هایم را با دیگران به اشتراک می‌گذارم. همچنین تجربه نوشتن در زمینه‌های مختلف تکنولوژی، معلولیت و توانبخشی و علمی را نیز دارم.
