علائم سرطان خون چیست؟
سرطان خون به بخش حیاتی و ضروری بدن ما، یعنی سلول های خونی، آسیب می رساند. وظیفه سلول های خونی تامین انرژی، مبارزه با عفونت ها و جلوگیری از خونریزی بیش از حد است. خوشبختانه راه های موثر، ایمن و جدیدی برای درمان سرطان خون وجود دارد و امروزه به لطف علم و تحقیقات انجام شده، افراد بیشتری با سرطان خون زندگی می کنند.
در این مطلب قصد داریم علائم سرطان خون، علل، عوامل خطر، تشخیص و درمان این بیماری را بررسی کنیم.
سرطان خون چیست؟
سرطان خون زمانی اتفاق می افتد که در نحوه تولید و ساخت سلول های خونی و عملکرد آن ها، اختلال ایجاد شود. سلول های خونی بدن با عفونت ها مبارزه می کنند، اکسیژن را در سراسر بدن حمل می کنند و خونریزی را کنترل می کنند.
سرطان خون اغلب از مغز استخوان شروع می شود، مغز استخوان ماده ای نرم و اسفنجی در مرکز استخوان ها است که وظیفه آن، ساختن سلول های بنیادی است و سلول های بنیادی نیز تبدیل به گلبول های قرمز، گلبول های سفید و پلاکت می شوند.
در نهایت وقتی سرطان خون اتفاق می افتد، سلول های خونی غیرطبیعی بر سلول های خونی طبیعی غلبه می کنند و علائم سرطان خون ظاهر می شود.
انواع سرطان خون
سه نوع سرطان خون وجود دارد که هر کدام دارای چندین زیرگروه هستند. این سه نوع سرطان خون عبارتند از:
1- لوسمی یا لوکمیا
لوسمی شایع ترین نوع سرطان خون در ایالات متحده و شایع ترین سرطان در بین کودکان و نوجوانان است. میزان بهبود و کاهش مرگ و میر ناشی از این سرطان نسبت به ۴۰ سال گذشته چهار برابر شده است.
زیرگروه های این نوع سرطان خون شامل موارد زیر است:
- لوسمی لنفوبلاستی حاد
- لوسمی میلوئید حاد
- لوسمی لنفوسیتی مزمن
- لوسمی میلوژن مزمن
2- لنفوم
لنفوم در واقع سرطان سیستم لنفاوی است که مغز استخوان را درگیر می کند. میزان بهبود و کاهش مرگ و میر ناشی از این سرطان نسبت به ۴۰ سال گذشته دو برابر شده است.
زیرگروه های این نوع سرطان خون عبارتند از:
- لنفوم هوچکین
- لنفوم غیر هوچکین
- ماکروگلوبولینمی والدنستروم
- لنفوم فولیکولار
- لنفوم سلول B
- لنفوم سلول T جلدی
3- میلوما
میلوما سرطانی است که از مغز استخوان شروع می شود و سلول های پلاسما را تحت تاثیر قرار می دهد. بیش از نیمی از افرادی که به میلوما مبتلا می شوند، تا پنج سال پس از تشخیص زنده می مانند.
زیرگروه های میلوما به عبارت زیر است:
- مولتیپل میلوما (شایع ترین نوع میلوما)
- پلاسماسیتوما
- آمیلوئیدوز
علائم سرطان خون
علائم سرطان خون بر اساس انواع سرطان خون متفاوت است، اما برخی از علائم وجود دارد که در هر سه نوع آن مشترک است:
1- احساس خستگی و ضعف
احساس خستگی در این بیماری به قدری شدید است که فرد ممکن است نتواند به فعالیت های روزمره خود رسیدگی کند. این افراد همچنین ممکن است علاوه بر احساس خستگی، احساس ضعف نیز داشته باشند.
2- تب و لرز
تب کردن نشانه این است که بدن درحال مبارزه با عفونت و یا پاسخ دادن به سلول های سرطانی غیرطبیعی است.
3- تعریق شبانه
عرق کردن معمولا به طور ناگهانی و در خواب اتفاق می افتد؛ تعریق شبانه خواب افراد را مختل می کند و گاه به قدری شدید است که رختخواب و لباس های فرد خیس می شوند.
4- خونریزی ی کبودی غیر معمول
یکی دیگر از علائم سرطان خون، خونریزی و یا کبودی غیرمعمول است، یعنی خونریزی هایی که به راحتی متوقف نمی شوند و کبودی هایی که با گذشت دو هفته همچنان بهبود نمی یابند.
5- کاهش وزن غیرطبیعی و بی دلیل
در این بیماری، کاهش ۵ کیلوگرم وزن در دوره زمانی ۶ تا ۱۲ ماهه، کاهش وزن غیرطبیعی در نظر گرفته می شود.
6- عفونت های مکرر
عفونت های مکرر ممکن است نشانه این باشد که سرطان خون روی سیستم ایمنی بدن تاثیر گذاشته است.
7- تورم غدد لنفاوی و بزرگ شدن کبد و طحال
این علائم می تواند نشانه ی سرطان خون از نوع لوسمی و یا لنفوم باشد.
همچنین بخوانید: همه چیز درباره سرطان غدد لنفاوی
8- درد استخوان
سرطان خون مخصوصا از نوع میلوما و لوسمی ممکن است باعث درد استخوان ها و یا ایجاد لکه هایی روی استخوان ها شوند.
در نظر داشته باشید که داشتن هر یک از این علائم، به معنای ابتلا به سرطان خون نیست، اما بهتر است هنگامی که متوجه علائم یا تغییراتی در بدن خود شدید که بیش از چند هفته طول کشیده است، با پزشک متخصص خود تماس بگیرید.
علل سرطان خون
محققان معتقدند سرطان خون زمانی اتفاق می افتد که DNA سلول های خونی تغییر می کند و یا جهش پیدا می کند، اما هنوز مطمئن نیستند که چرا این اتفاق می افتد.
DNA به سلول های خونی دستور می دهد که چه کاری انجام دهند، چه زمانی رشد کنند، چه زمانی تکثیر شوند و چه زمانی بمیرند؛ حال وقتی DNA تغییر کند، دستورات جدیدی به سلول ها می دهد که در نتیجه آن، بدن سلول های خونی غیرطبیعی تولید می کند؛ این سلول ها بیش از حد رشد می کنند، بیش از حد تکثیر می شوند و گاهی حتی بیش از حد عمر می کنند و با این اتفاق، تعداد سلول های خونی غیرطبیعی در بدن بسیار بیشتر از سلول های طبیعی می شود.
در نهایت، مغز استخوان سلول های طبیعی کمتری تولید می کند و با تولید کمتر، سلول های طبیعی کافی برای انجام وظایف ضروری مثل حمل اکسیژن در بدن، مبارزه با عفونت و کنترل خونریزی وجود ندارد و اینجا با توجه به نحوه تغییرات ژنتیکی، یکی از سه نوع سرطان خون ایجاد می شود:
1- لوسمی
محققان معتقدند لوسمی زمانی اتفاق می افتد که ترکیبی از عوامل محیطی و ژنتیکی باعث تغییر DNA شود. آن ها درواقع احتمال می دهند تغییر در کروموزوم ها باعث تغییر DNA می شود.
محققان بر این باورند که قرار گرفتن در معرض سطوح بالای تشعشع و مواد شیمیایی خاص که باعث تغییرات ژنتیکی (تغییرات کروموزومی) می شود، در ایجاد سرطان خون نقش دارد.
2- لنفوم
لنفوم زمانی اتفاق می افتد که ژن های گلبول های سفید خون و یا لنفوسیت ها تغییر کند و به طور غیرقابل کنترلی تکثیر شوند؛ این تکثیر به قدری شدید است که زمانی که لنفوسیت های طبیعی می میرند، لنفوسیت های غیرطبیعی نمی میرند. محققان هنوز نمی دانند که چه چیزی باعث این تغییر ژنتیکی می شود؛ اما تحقیقات نشان می دهد که برخی از عفونت های خاص و یا داشتن سیستم ایمنی ضعیف می توانند عوامل تاثیرگذاری باشند.
3- میلوما
در این نوع از سرطان خون، سلول های پلاسما در مغز استخوان دستورالعمل های ژنتیکی جدیدی دریافت می کنند که باعث تکثیر بیش از حد آن ها و ایجاد میلوما می شود. محققان همچنان در حال بررسی رابطه بین میلوما و تغییرات کروموزومی (ژنتیکی) اثرگذار بر روی رشد سلول های پلاسما هستند.
عوامل خطر سرطان خون
عواملی ممکن است خطر ابتلا به برخی از انواع سرطان خون را افزایش دهد:
1- درمان سرطان در گذشته
افرادی که در گذشته شیمی درمانی و پرتودرمانی را برای سایر سرطان ها انجام داده اند، بیشتر در معرض ابتلا به انواع سرطان خون هستند.
2- اختلالات ژنتیکی
برخی از ناهنجاری های ژنتیکی مانند سندرم داون، در ابتلا به سرطان خون نقش دارند.
3- قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص
قرار گرفتن در معرض برخی از مواد شیمیایی مانند بنزین، با افزایش خطر ابتلا به برخی از انواع سرطان خون همراه است.
4- سیگار کشیدن
سیگار کشیدن خطر ابتلا به لوسمی میلوژن حاد را افزایش می دهد.
5- سابقه خانوادگی
اگر یکی از اعضای خانواده به لوسمی مبتلا باشد، خطر ابتلا به این بیماری در دیگر اعضای خانواده نیز افزایش می یابد.
تشخیص سرطان خون
پزشک متخصص با معاینه فیزیکی، بررسی تاریخچه پزشکی و بررسی علائم سرطان خون در فرد، شروع به تشخیص می کند. آن ها همچنین برای تشخیص دقیق تر آزمایشاتی از افراد می گیرند که عبارتند از:
۱- شمارش کامل خون (CBC)
این آزمایش سلول های خونی را اندازه گیری و شمارش می کند. مثلا اگر پزشک به سرطان خون مشکوک باشد، تعداد گلبول های سفید خون را بررسی می کند.
2- آزمایش شیمی خون
این آزمایش مواد شیمیایی و سایر مواد موجود در خون را اندازه گیری می کند تا در مورد وضعیت بدن افراد اطلاعات بیشتری کسب شود.
3- سی تی اسکن
در این آزمایش، به کمک اشعه ایکس از بافت های نرم و استخوان ها تصاویر سه بعدی تهیه می شود تا آسیب های استخوانی را مخصوصا هنگام مشکوک بودن به میلوما، بررسی کنند.
۴- MRI
برای بررسی بیشتر علائم سرطان خون یا عوارض لنفوم بر ستون فقرات، معمولا MRI تجویز می شود.
5- پت اسکن
متخصصان برای بررسی بیشتر علائم میلوما، به کمک این آزمایش تصاویری از اندام ها و بافت ها تهیه می کنند.
6- بیوپسی مغز استخوان
بیوپسی یا بافت برداری یعنی برداشتن نمونه از سلول های خونی طبیعی و غیر طبیعی در مغز استخوان برای تجزیه و تحلیل بیشتر.
7- بررسی سلول های خونی
در این آزمایش از فرد نمونه خون گرفته می شود و آن را زیر میکروسکوپ می برند تا تغییرات ظاهری سلول های خونی را بررسی کنند.
درمان سرطان خون
درمان و کاهش علائم سرطان خون برای همه به یک شکل عمل نمی کند. برخی از انواع سرطان خون به خوبی به درمان پاسخ می دهند و برخی دیگر از درمان ها عوارض جانبی قابل توجهی دارد. متخصصان قبل از اجرای برنامه درمانی، عواملی از جمله سن، سلامت کلی، نوع سرطان خون و عوارض جانبی درمان را در نظر می گیرند. برخی از درمان های رایج سرطان خون عبارتند از:
1- شیمی درمانی
شیمی درمانی یک درمان ابتدایی برای سرطان خون است. شیمی درمانی سلول های سرطانی را می کشد تا از پیشرفت بیماری جلوگیری کند یا سرطان را از بین ببرد. متخصصان از انواع مختلف دارو هنگام شیمی درمانی استفاده می کنند.
2- پرتو درمانی
پرتو درمانی با استفاده از اشعه، سلول های غیرطبیعی را مورد هدف قرار می دهد، به DNA آن ها آسیب می رساند و جلوی تکثیر بیش از حد آن ها را می گیرد. متخصصان اغلب این روش را با روش های درمانی دیگر ترکیب می کنند.
3- ایمونوتراپی
ایمونوتراپی سیستم ایمنی بدن را به طور مصنوعی تحریک می کند تا سلول های ایمنی بیشتری بسازد یا به سلول های ایمنی موجود کمک می کند تا سلول های سرطانی را پیدا کرده و آن ها را از بین ببرند.
4- درمان هدفمند سرطان
این روش درمانی بدون این که به سلول های طبیعی بدن آسیبی برساند، سلول های سرطانی که تغییراتی در ژن دارند را مورد هدف قرار می دهد.
۵- درمان با سلول های CAR T
این درمان نوعی ایمونوتراپی است؛ یعنی از سیستم ایمنی فرد برای از بین بردن لنفوسیت هایش استفاده می کنند.
6- پیوند اتولوگ مغز استخوان
در این روش اهداکننده خود فرد است؛ به این صورت که مغز استخوان فرد برداشته می شود، پاکسازی می شود و مجددا به فرد منتقل می شود.
7- پیوند آلوژنیک مغز استخوان
این روش موثر اما خطرناک است. در این روش، مغز استخوان سالم اهداکننده (شخص دیگر) را جایگزین مغز استخوان آسیب دیده می کنند.
دانش آموخته روان‌شناسی بالینی هستم. سال‌هاست با روان‌شناسی زندگی میکنم، درباره آن میخوانم، مینویسم و اغلب نوشته‌هایم را با دیگران به اشتراک می‌گذارم. همچنین تجربه نوشتن در زمینه‌های مختلف تکنولوژی، معلولیت و توانبخشی و علمی را نیز دارم.
