رابطه مرض قند و دیابت بر اعصاب و روان
رابطه مرض قند با اعصاب را باید به کمک نوروپاتی دیابتی تعریف کرد. نوروپاتی دیابتی که به آن قند خون عصبی و یا دیابت عصبی هم گفته می شود نوعی آسیب عصبی است که بر اثر دیابت رخ می دهد؛ یعنی قند خون بالا به اعصاب سراسر بدن آسیب می رساند. این اعصاب آسیب دیده اغلب اعصاب پاها و دست ها هستند که در نتیجه آن، افراد علائمی مانند سوزن سوزن شدن، درد، بی حسی و… را تجربه می کنند. نوروپاتی دیابتی در برخی از افراد با علائم خفیفی همراه است اما برای برخی دیگر ممکن است بسیار دردناک و ناتوان کننده باشد.
نوروپاتی دیابتی یکی از عوارض جدی دیابت است که حدود ۵۰٪ از افراد مبتلا به دیابت را تحت تاثیر قرار می دهد اما اغلب آن ها می توانند با مدیریت قند خون و داشتن یک سبک زندگی سالم از این عارضه پیشگیری کنند و یا پیشرفت آن را کاهش دهند.
قند خون کاذب چیست؟
برخی از عوامل مانند گلوکزسنج کثیف، نشستن دست ها و… ممکن است باعث بالا رفتن کاذب قند خون در نتایج آزمایش گلوکز خون شوند که منجر به نتایج نادرست آزمایش می شوند؛ به این وضعیت قند خون کاذب می گویند.
انواع و علائم قند خون عصبی
چهار نوع قند خون عصبی وجود دارد که افراد می توانند یک نوع و یا بیش از یک نوع از آن را داشته باشند. علائم نوروپاتی دیابتی بستگی به نوع دیابت عصبی و اعصابی دارد که تحت تاثیر قرار گرفته اند؛ علائم معمولا به تدریج اتفاق می افتند و تا زمانی که آسیب عصبی قابل توجهی رخ ندهد حتی ممکن است افراد هیچ علامتی را تجربه نکنند.
1- نوروپاتی محیطی
نوروپاتی محیطی شایع ترین نوع نوروپاتی دیابتی است که ابتدا پاها و سپس دست ها و بازوها را درگیر می کند. علائم نوروپاتی محیطی اغلب شب ها شدیدتر می شود و شامل موارد زیر است:
- بی حسی
- احساس سوزش یا سوزن سوزن شدن
- درد یا گرفتگی شدید
- ضعف عضلانی
- حساسیت شدید به لمس؛ برای برخی از افراد حتی وزن ملحفه می تواند دردناک باشد.
- مشکلات جدی پا مانند زخم، عفونت و درد استخوان و مفاصل
2- نوروپاتی اتونومیک
در نوروپاتی اتونومیک، سیستم عصبی خودمختار عملکرد خود را از دست می دهد و اعصابی که توسط این سیستم کنترل می شوند آسیب می بینند مانند فشار خون، ضربان قلب، تعریق، چشم ها، مثانه، دستگاه گوارش و اندام های جنسی. نشانه های نوروپاتی اتونومیک عبارتند از:
- عدم آگاهی از پایین بودن سطح قند خون
- افت فشار خون هنگام بلند شدن از جا که باعث سرگیجه و غش کردن می شود.
- مشکلات مثانه یا روده مانند بی اختیاری ادرار، اسهال، یبوست و…
- تخلیه آهسته معده که باعث تهوع، استفراغ، احساس سیری و از دست دادن اشتها می شود.
- مشکل در بلع
- مشکلات بینایی
- افزایش یا کاهش تعریق
- مشکلات جنسی مانند خشکی واژن در زنان و اختلال نعوظ در مردان
3- نوروپاتی پروگزیمال
این نوع از نوروپاتی اغلب اعصاب ران، باسن و پاها را درگیر می کند اما می تواند بر ناحیه شکم و سینه نیز تاثیر بگذارد. علائم نوروپاتی پروگزیمال معمولا در یک طرف بدن است اما ممکن است به طرف دیگر نیز گسترش یابد. این علائم عبارتند از:
- درد شدید در باسن، لگن و یا ران
- ضعیف شدن عضلات ران
- مشکل در بلند شدن از حالت نشسته
- درد قفسه سینه یا دیواره شکم و یا معده درد شدید
4- مونونوروپاتی
مونونوروپاتی به آسیب یک عصب خاص اشاره دارد که این عصب می تواند در صورت، تنه، بازو و یا پا باشد و منجر به موارد زیر شود:
- دوبینی
- درد چشم
- فلجی در یک طرف صورت
- بی حسی و یا احساس گزگز در دست ها و انگشتان دست
- ضعیف شدن پاها و دست ها که منجر به افتادن اشیا از دست و مشکل در بلند کردن قسمت جلوی پا می شود.
- درد در پا، ساق پا و ران
علل نوروپاتی دیابتی
علت دقیق انواع نوروپاتی دیابتی هنوز ناشناخته است اما محققان معتقدند که قند خون بالای کنترل نشده با گذشت زمان به اعصاب آسیب می رسانند و منجر به نوروپاتی دیابتی می شود. قند خون بالا همچنین دیواره مویرگ ها را ضعیف می کنند؛ مویرگ ها اکسیژن و مواد مغذی اعصاب را تامین می کنند.
عوامل خطر نوروپاتی دیابتی
هر فردی که دیابت دارد ممکن است به نوروپاتی دیابتی مبتلا شود. با این حال عوامل زیر احتمال ابتلا به نوروپاتی دیابتی را بیشتر می کنند:
1- قند خون کنترل نشده
قند خون کنترل نشده خطر هر عارضه دیابت، از جمله نوروپاتی دیابتی را افزایش می دهد.
2- سابقه داشتن دیابت
هر چه فرد مدت طولانی تری دیابت داشته باشد، خطر ابتلای او به نوروپاتی دیابتی نیز افزایش می یابد؛ به خصوص اگر قند خون به خوبی کنترل نشود.
3- بیماری کلیوی
دیابت می تواند به کلیه ها آسیب برساند؛ کلیه آسیب دیده سموم را وارد خون می کند و منجر به آسیب عصبی می شود.
4- اضافه وزن
شاخص توده بدنی (BMI) ۲۵ یا بیشتر، خطر ابتلا به نوروپاتی دیابتی را افزایش می دهد.
5- سیگار کشیدن
سیگار کشیدن عروق را تنگ و سفت می کند و جریان خون را در پاها کاهش می دهد. این وضعیت بهبود زخم ها را دشوارتر می کند و به اعصاب محیطی آسیب می رساند.
عوارض نوروپاتی دیابتی
نوروپاتی دیابتی در صورتی که درمان نشود می تواند باعث عوارض جدی شود از جمله:
1- عدم آگاهی از قند خون پایین
سطح قند خون پایین (زیر ۷۰ میلی گرم در دسی لیتر) باعث لرزش، تعریق و ضربان قلب سریع می شود اما افرادی که نوروپاتی اتونومیک دارند ممکن است این علائم هشدارهنده را تجربه نکنند.
2- آسیب پا
آسیب عصبی باعث بی حسی پا می شود؛ بنابراین حتی بریدگی های جزئی ممکن است تبدیل به زخم شوند. در موارد شدید، عفونت به استخوان ها می رسد و منجر به مرگ بافت می شود که در نتیجه آن پزشکان مجبور می شوند انگشت پا، بخشی از ساق پا و یا کل پا را قطع کنند.
3- آسیب مثانه
اگر اعصاب مثانه آسیب ببینند کارکرد مثانه مختل می شود و فرد دچار عفونت های دستگاه ادراری، بی اختیاری ادرار و دیگر مشکلات مربوط به عملکرد مثانه می شود.
4- افت شدید فشار خون
آسیب به اعصابی که جریان خون را کنترل می کنند باعث می شود که بدن نتواند فشار خون را تنظیم کند و در نتیجه آن فرد هنگام بلند شدن افت شدید فشار خون، سرگیجه و از هوش رفتن را تجربه می کند.
5- مشکلات گوارشی
آسیب اعصاب دستگاه گوارش منجر به یبوست، اسهال و تخلیه آهسته معده (گاستروپارزی) می شود که در نتیجه آن نفخ و سوهاضمه اتفاق می افتد.
6- اختلال عملکرد جنسی
نوروپاتی اتونومیک اغلب به اعصاب اندام های جنسی آسیب می رساند و منجر به اختلال نعوظ در مردان و اختلال برانگیختگی در زنان می شود.
7- افزایش یا کاهش تعریق
آسیب عصبی حتی ممکن است عملکرد غدد عروق را مختل کند.
جلوگیری از نوروپاتی دیابتی
با مدیریت دقیق قند خون و داشتن یک سبک زندگی سالم از جمله داشتن فعالیت بدنی منظم، اجتناب از مصرف سیگار و الکل، پیروی از یک برنامه غذایی سالم، مصرف منظم داروها طبق دستور پزشک و… می توان از نوروپاتی دیابتی و عوارض آن جلوگیری کرد و یا سرعت پیشرفت آن را کاهش داد.
1- مدیریت قند خون
انجمن دیابت آمریکا توصیه می کند که افراد مبتلا به دیابت باید حداقل دو بار در سال آزمایش هموگلوبین گلیکوزه را انجام دهند تا همیشه از سطح قند خون خود آگاه باشند و در صورت نیاز تغییراتی در سبک زندگی خود ایجاد کنند.
2- مراقبت از پا
مشکلات پا از جمله زخم هایی که بهبود نمی یابند و یا قطع عضو، از عوارض شایع نوروپاتی دیابتی هستند. افراد می توانند حداقل سالی یک بار برای معاینه کامل پاها اقدام کنند تا از بسیاری از مشکلات جلوگیری کنند. پزشکان برای مراقبت خوب از پاها، نکات زیر را توصیه می کنند:
- هر روز پاهایتان را چک کنید
هرگونه تاول، بریدگی، کبودی، ترک خوردگی، پوسته پوسته شدن و قرمزی پاها را چک کنید.
- پاهای خود را خشک و تمیز نگه دارید
هر روز پاها را با آب ولرم و صابون بشویید و پس از آن کل پا و بین انگشتان را کاملا خشک نگه دارید.
- پاهای خود را مرطوب کنید
برای جلوگیری از ترک خوردن، پاها را مرطوب نگه دارید اما یادتان باشد هیچوقت لوسیون را بین انگشتان پا نزنید زیرا باعث رشد قارچ می شود.
- ناخن های پا را کوتاه کنید
ناخن های پا را حتما کوتاه کنید و حتی بهتر است لبه های ناخن ها را نیز سوهان بکشید.
- جوراب تمیز و خشک بپوشید
از جوراب های جنس پنبه و الیاف ضد رطوبت استفاده کنید که نوارهای تنگ یا درزهای ضخیم ندارند.
- کفش های بسته بپوشید
برای محافظت از پاها، کفش یا دمپایی بسته بپوشید و مطمئن شوید کفشی که می پوشید تنگ نباشد و انگشتان می توانند به راحتی داخل کفش حرکت کنند تا از مشکلاتی مانند میخچه، پینه و… جلوگیری شود.
زمان مراجعه به پزشک
در صورت داشتن شرایط زیر باید به پزشک متخصص خود مراجعه کنید:
- بریدگی یا زخم پاها که عفونی شده و خوب نمی شود.
- سوزش، سوزن سوزن شدن، ضعف و درد دست ها و پاها که فعالیت های روزانه و یا خواب را مختل کرده است.
- تغییر در هضم غذا
- مشکلات ادراری و عملکرد جنسی
- سرگیجه و غش کردن
به توصیه پزشکان، غربالگری نوروپاتی دیابتی باید بلافاصله بعد از تشخیص دیابت نوع ۲ و یا پنج سال بعد از تشخیص دیابت نوع ۱ آغاز شود و پس از آن باید یک بار در سال انجام شود.
دانش آموخته روان‌شناسی بالینی هستم. سال‌هاست با روان‌شناسی زندگی میکنم، درباره آن میخوانم، مینویسم و اغلب نوشته‌هایم را با دیگران به اشتراک می‌گذارم. همچنین تجربه نوشتن در زمینه‌های مختلف تکنولوژی، معلولیت و توانبخشی و علمی را نیز دارم.
