پیامدهای ناشی از مقایسه کودکان با دیگران

بسیاری از پدر و مادرها ناخواسته فرزندانشان را با بچه های دیگر مقایسه می کنند تا انگیزه ای برای موفق شدن در آن ها ایجاد کنند غافل از این که مقایسه کردن کودکان با یکدیگر تاثیرات منفی بر روان کودک می گذارد. مقایسه کودکان، عزت نفس آن ها را از بین می برد و آنان را دچار احساس ضعف، آسیب های عاطفی، پرخاشگری و… می کند؛ این آسیب ها به سختی درمان می شوند و مانعی برای رشد روانی کودکان است.

چرا والدین فرزندان خود را با دیگران مقایسه می کنند؟

همه پدر و مادرها دوست دارند فرزندانشان در مسیر زندگی موفق شوند و در این مسیر نیز تمام تلاش خود را می کنند. متاسفانه یکی از رایج ترین رفتارهایی که والدین برای ایجاد انگیزه موفق شدن در کودکان پیش می گیرند، مقایسه کردن است. درواقع آن ها فکر می کنند که با مقایسه کردن، به افزایش یادگیری و مهارت های فرزندشان کمک می کنند اما این رفتار بر عزت نفس و سایر جنبه های روانی کودک تاثیرات منفی زیادی می گذارد که در ادامه بیشتر به آن ها می پردازیم.

آنچه والدین باید قبل از مقایسه کودکان خود با دیگران بدانند

تنها دلیلی که اکثر پدر و مادرها به خاطر آن فرزندانشان را با دیگران مقایسه می کنند، برانگیختن روحیه رقابت، ایجاد انگیزه موفق شدن و تقویت عملکرد کودک است. آن ها فکر می کنند مقایسه کردن روش درستی برای کمک به بروز استعدادهای فرزندانشان است اما باید بدانند که این روش روش درستی نیست تا بچه ها بهترین عملکرد خود را داشته باشند؛ واقعیت این است که هر فردی منحصر به فرد و دارای نقاط قوت مخصوص به خود است و علایق و استعدادهای هر کودک متفاوت از کودک دیگری است و به طور متفاوتی نیز شکوفا می شود.

همچنین بخوانید: چطور کودک شاد داشته باشیم؟

بنابراین اگر پدر و مادر به طور مداوم از عملکرد ضعیف فرزندانشان ناراضی و ناراحت باشند باعث شکل گیری عزت نفس ضعیفی در کودکان می شوند. در ادامه به چند نکته می پردازیم که والدین باید آن ها را در نظر داشته باشند:

• کودکان باید خودشان فکر کنند و تصمیم بگیرند

والدین باید صبور باشند و برای گوش دادن به صحبت های فرزندانشان وقت بگذارند. کودک به‌ عنوان یک انسان حق دارد به محض این که یاد گرفت علایق خود را بیان کند، از طرف والدین حمایت شود و تحت تاثیر افکار و عقاید کسی قرار نگیرد. بنابراین باید به کودکان اجازه داد تا خودشان فکر کنند و تصمیم بگیرند. به این صورت اعتماد، احترام و عشق متقابل بین کودکان و والدین ایجاد می شود، کودکان روان سالم تری خواهند داشت و این عوامل در روابط بزرگسالی آنان نیز تاثیر می گذارد.

• کودکان ابزار نیستند

والدین نباید با کودک مثل یک ابزار رفتار کنند؛ به بیان دیگر والدین و یا هرکس دیگری نباید از فرزندان برای رسیدن به خواسته های خود استفاده کنند. این حق کودک است که مورد محبت قرار گیرد، درک شود و به عنوان یک فرد مستقل با او رفتار شود.

• آموزش درست حق کودکان است

برخی از پدر و مادرها فکر می کنند که با ثبت نام فرزندان خود در مدارس خوب و گران قیمت به آن ها لطف کرده اند. واقعیت این است که کسب آموزش حق هر کودکی است و این یکی از وظایف والدین است که آموزش ها را در اختیار کودک قرار دهند. این که والدین به فکر شغل و درآمد آینده کودکان باشند خوب است اما آن ها قبل از هر چیزی باید مسئولیت پذیر بودن و متکی بودن به خود را به کودکان یاد دهند.

تاثیرات منفی مقایسه کودکان با دیگران

والدین باید بتوانند مقایسه کردن فرزند خود با دیگران را کنترل کنند چرا که مقایسه کردن یک رفتار منفی است و کودکان به انتقاد منفی به خوبی پاسخ نمی دهند. علاوه بر آن، مقایسه کردن تحقیرکننده است و تاثیرات منفی دارد که به شرح زیر است:

1- افزایش رقابت بین خواهر و برادر

والدینی که فرزندانشان را با یکدیگر مقایسه می کنند، باعث ایجاد احساس رقابت بین آنان می ‌شوند. وجود رقابت بین فرزندان یک خانواده باعث شکل گیری رفتارهایی مثل مسخره کردن، دعوا کردن و پرخاشگری نسبت به یکدیگر می شود. بنابراین مقایسه کردن فرزندان با یکدیگر، صمیمیت بین آن ها را کم می کند.

2- القای حس جداشدگی

کودکی که مقایسه می شود احساس ناامنی می کند و از والدین خود فاصله می گیرد. علاوه بر احساس ناامنی و دور شدن از والدین، کودکان مخصوصا در دوره بلوغ، دچار مشکلات رفتاری و رشدی دیگری نیز می شوند.

3- سرکوب استعدادها

وقتی بچه ها به همان شکلی که هستند دیده نشوند، از آن ها قدردانی نشود و مدام با دیگران مقایسه شوند، استعدادشان هیچوقت شکوفا نخواهد شد و آن را برای همیشه از دست خواهند داد.

4- بی خیال شدن کودک

مقایسه کردن باعث می شود که بچه ها احساس نادیده گرفته شدن داشته باشند؛ زیرا اینطور به نظرشان می آید که والدینشان بچه های دیگر را بیشتر تحسین می کنند. به همین ترتیب این کودکان دیگر هرگز سعی نمی کنند والدین خود را راضی کنند و یک نگرش بی خیال شدن را پیش می گیرند.

5- ایجاد تردید و دودلی در کودکان

بچه هایی که دائم مورد تمسخر والدین خود قرار می گیرند به تدریج از تعامل عمومی در حضور والدین خودداری می کنند و این بر تعاملات اجتماعی آن ها در آینده تاثیر می گذارد. این کودکان ممکن است در بزرگسالی تبدیل به افرادی شوند که همیشه و برای انجام هرکاری دچار شک و تردید و دودلی هستند.

6- کاهش حس خود ارزشمندی کودک

با مقایسه کردن کودکان، اعتماد به نفس آن ها تحت تاثیر قرار می گیرد. کودک احساس می کند که در هیچ کاری خوب و کارآمد نیست، این احساس عملکرد او را بدتر از قبل می کند و حس خود ارزشمندی او را از بین می برد.

7- از بین رفتن عزت نفس کودک

مقایسه کردن باعث می شود کودکان این باور را در خود پرورش دهند که توانایی و عملکرد خوبی ندارند و هرگز نمی توانند انتظارات والدین خود را برآورده کنند و اینجا شروع مشکلات رشدی کودکان است.

8- ایجاد استرس در کودک

پدر و مادر نبايد فرزندان خود را تحت فشار قرار دهند و توقعات افراطی خود را به آن ها تحميل كنند. در عوض والدین باید راه‌ حل ‌هایی پیدا کنند و با برقراری ارتباط با بچه ‌ها به آن ها کمک کنند تا فشارها و استرس هایشان را مدیریت کنند.

والدین به جای مقایسه کردن باید چه کار کنند؟

حال که از تاثیرات منفی مقایسه کودکان با یکدیگر آگاه شدیم، به این درک رسیدیم که رفتارهای منفی مثل مقایسه کردن، عاملی مخرب در مسیر رشد روانی کودک است. در ادامه روش هایی را پیشنهاد کرده ایم که به جای مقایسه کردن می توان از آن ها استفاده کرد.

1- دادن عشق و حمایت بی قید و شرط

کودک بیشتر از هر کسی نیاز به محبت و حمایت دارد. با کودک خود با احترام صحبت کنید و در جمع از او قدردانی کنید تا احساس خود ارزشمندی در او شکل گیرد.

2- داشتن انتظارات واقع بینانه از فرزند

پدر و مادرها نباید از فرزندان خود انتظارات غیرواقعی و افراطی داشته باشند. باید به ظرفیت هر کودک توجه کرد و به او کمک کرد تا در حیطه مورد علاقه خود بتواند موفق و برتر باشد.

3- تحسین نقاط قوت کودک

از کاری که بچه ها آن را به خوبی انجام می دهند قدردانی کنید. قدردانی به کودک کمک می کند تا اعتماد به نفس رویارویی با جهان و غلبه بر مشکلات آینده را داشته باشد.

4- کمک به کودک برای کنار آمدن با نقاط ضعفش

وقتی والدین نقاط ضعف فرزندان خود را می شناسند باید از آن ها حمایت کنند و کمک کنند تا بر نقاط ضعفشان غلبه کنند. اگرچه این کار آسانی نیست، اما با حمایت و عشق بی قید و شرط و پذیرش کودکان به همان شکلی که هستند، می توان به آن دست یافت.

5- تعیین معیارها به جای مقایسه کردن

اگر والدین به جای مقایسه کردن و انتقاد از فرزندان، معیارهای واقعی را برای آن ها تعیین کنند، شاهد بهبود قابل توجهی در عملکردشان خواهند بود. در این مرحله شکل گیری اعتماد به نفس و عزت نفس از اهمیت بالایی برخوردار است.

در پایان

همه ما در نوع خود متفاوت هستیم. ما مهارت‌ ها، علایق، ویژگی‌ های شخصیتی و توانایی ‌های متفاوتی داریم که ما را به آن چیزی که هستیم تبدیل کرده است و این در مورد فرزندانمان نیز صدق می کند. مقایسه کودکان و فشار آوردن بیش از حد به آن ها مخصوصا از سمت والدین، نتایج منفی دارد و سطح اضطراب و استرس کودک را افزایش می دهد؛ درواقع کودک سعی می کند والدین خود را راضی کند، ناتوانی او در انجام این کار او را مضطرب می کند و کم کم این باور در کودک شکل می گیرد که همه بهتر از او هستند و عزت نفسی در او شکل نمی گیرد.

پس از آن کودک در انجام هر کاری احساس ناتوانی می کند، از حاضر شدن در موقعیت های اجتماعی دوری می کند، برای شرکت در انواع دورهمی های اجتماعی مردد است و احساس می کند هر کاری که انجام می دهد به اندازه کافی خوب نیست و حتی ممکن است دست از تلاش کردن بردارد. این کودکان همیشه خشمی نهفته از والدین و همه کسانی که با آن ها مورد مقایسه قرار می گرفتند دارند.

بنابراین، والدین نباید شاد بودن کودک در زندگی را قربانی اثبات شایستگی و داشتن عملکرد خوب او در مدرسه، ورزش و… کنند. هیچ کس بی نقص نیست؛ اجرای یک روش مثبت و انگیزه دادن به کودک بدون مقایسه او با بچه های دیگر، به او کمک می کند تا کارها را به خوبی انجام دهد، عملکردش به مرور زمان بهتر شود و در نهایت به فردی با اعتماد به نفس و موفق تبدیل شود.

مریم حاتمی

دانش‌ آموخته روان‌شناسی بالینی هستم. سال‌هاست با روان‌شناسی زندگی میکنم، درباره آن میخوانم، مینویسم و اغلب نوشته‌هایم را با دیگران به اشتراک می‌گذارم. همچنین تجربه نوشتن در زمینه‌های مختلف تکنولوژی، معلولیت و توانبخشی و علمی را نیز دارم.