آیا با دیالیز کلیه برمیگردد؟ حال بیمار بعد از دیالیز

یکی از وظایف کلیه ها فیلتر و تصفیه خون است؛ یعنی حذف مواد مضر و مایعات اضافی از خون و تبدیل آن ها به ادرار. به این ترتیب زمانی که کلیه ها به درستی کار نمی کنند، درمان دیالیز کمک می کند تا عمل تصفیه خون انجام شود. حال این سوال پیش می آید که آیا با دیالیز کلیه برمیگردد؟ در این مطلب قصد داریم به این سوال پاسخ دهیم و درمان دیالیز را به طور کامل بررسی کنیم.

کاری که دیالیز می کند

دیالیز وظایفی را انجام می دهد که کلیه ها آن ها را برای حفظ تعادل بدن انجام می دهند، از جمله:

• حذف مواد زائد و مایعات اضافی از خون برای جلوگیری از تجمع آن ها در بدن
• حفظ سطح ایمنی از مواد معدنی در خون مانند پتاسیم، سدیم، کلسیم و بی کربنات
• کمک به تنظیم فشار خون

دلیل انجام دیالیز

به عنوان مثال اگر فردی به بیماری مزمن کلیوی و یا نارسایی کلیه مبتلا باشد و کلیه های او به درستی کار نکنند؛ یعنی نتوانند خون را تصفیه کنند، باید درمان دیالیز انجام شود تا با کمک آن خون به درستی تمیز شود، زیرا ماندن مواد زائد در بدن خطرناک است و عدم درمان موجب علائم ناخوشایند می شود که در نهایت ممکن است کشنده باشد. به این ترتیب برای این که خطر جدی افراد مبتلا به بیماری های کلیوی را تهدید نکند، درمان دیالیز انجام می شود.

افراد تا کی باید دیالیز شوند؟

در برخی موارد نارسایی کلیه یک مشکل موقتی است و با بهبود وضعیت کلیه ها، دیالیز می تواند متوقف شود اما اغلب افرادی که به نارسایی کلیه مبتلا هستند نیاز به پیوند کلیه دارند و از آن جایی که انجام جراحی پیوند کلیه بلافاصله امکان پذیر نیست، تا زمان پیدا شدن کلیه اهداکننده و عمل پیوند کلیه، فرد باید تحت دیالیز قرار بگیرد.

در برخی مواقع دیگر، پیوند کلیه گزینه مناسبی برای افراد نیست؛ به عنوان مثال وضعیت جسمانی فرد به اندازه ای خوب نیست که بتواند چنین عمل جراحی را انجام دهد، در این شرایط فرد باید تا آخر عمر دیالیز شود.

انواع دیالیز و نحوه عملکرد آن ها

دو نوع اصلی دیالیز وجود دارد: همودیالیز و دیالیز صفاقی.

1- همودیالیز

همودیالیز رایج ترین نوع دیالیز است و اکثر مردم آن را می شناسند. در طول همودیالیز، خون از طریق لوله ای که با سوزن روی بازوی فرد وصل شده است از بدن خارج شده، وارد دستگاه دیالیز می شود تا آن را تصفیه کند و سپس از طریق لوله دیگری که آن هم به بازوی فرد متصل است، دوباره به بدن برمی گردد.

همودیالیز در مراکز درمانی معمولا ۳ روز در هفته انجام می شود و هر جلسه حدود ۴ ساعت طول می کشد. این درمان در خانه نیز قابل انجام است با این تفاوت که ممکن است افراد آن را به دفعات بیشتر و در ساعات کمتری انجام دهند؛ برای مثال ۴ تا ۷ بار در هفته و هر بار در ساعات کمتری.

۲- دیالیز صفاقی (PD)

در دیالیز صفاقی به جای دستگاه دیالیز، از پوشش داخلی شکم (صفاق) استفاده می شود و به کمک آن خون را تصفیه می کنند. صفاق مانند کلیه ها هزاران رگ خونی ریز دارد که آن را شبیه یک دستگاه فیلتر مفید کرده است.

قبل از شروع درمان، برشی در نزدیکی ناف ایجاد می شود و لوله نازکی به نام کاتتر را از طریق آن برش وارد فضای داخل شکم (حفره صفاقی) می کنند. در طی دیالیز صفاقی، مایع دیالیز از طریق کاتتر به حفره صفاقی وارد می شود، وقتی خون از رگ های خونی پوشش حفره صفاقی عبور می کند، مواد زائد و مایعات اضافی از خون خارج و به مایع دیالیز کشیده می شود؛ پس از گذشت چند ساعت، مایع مصرف شده به همراه همه سمومی که از خون گرفته است در کیسه ای تخلیه می شود و مایع دیالیز تازه جایگزین آن می شود. این تعویض مایع حدودا ۳۰ تا ۴۰ دقیقه طول می کشد و معمولا باید ۴ بار در روز تکرار شود.

افراد برای راحتی خود می توانند دیالیز صفاقی را در طول شب که خواب هستند انجام دهند.

کدام نوع دیالیز بهتر است؟

در شرایطی افراد می توانند نوع دیالیز خود و محل انجام آن را انتخاب کنند. واقعیت این است که هر دو نوع دیالیز برای اکثر افراد به یک اندازه موثر است. با این حال هر کدام مزایا و معایب خاص خود را دارند.

• همودیالیز

همودیالیز به این معناست که افراد سه روز در هفته درمان خواهند داشت، زمان دیالیز طولانی است و برای انجام دیالیز لازم است هر بار به مراکز درمانی مراجعه شود.

• همودیالیز خانگی

در همودیالیز خانگی جلسات دیالیز بیشتر از جلسات درمان در مراکز درمانی است اما زمان هر جلسه کمتر است و نیاز نیست هر بار برای انجام دیالیز از خانه بیرون بروید.

• دیالیز صفاقی

دیالیز صفاقی را به راحتی می توان در خانه و گاهی اوقات حتی هنگام خواب انجام داد، با این عیب که این نوع دیالیز باید هر روز انجام شود.

اگر افراد در شرایطی باشند که بتوانند نوع دیالیز موردنظر خود را انتخاب کنند، برای کمک به تصمیم گیری بهتر، تیم مراقبت پزشکی مزایا و معایب بیشتر هر گزینه را با آن ها مطرح خواهند کرد.

اثربخشی دیالیز

دیالیز یک گزینه درمانی بسیار موثر برای پاکسازی مواد زائد و مایعات اضافی از خون است اما به طور جایگزین عملکرد کلیه ها نمی شوند؛ به این ترتیب دیالیز همه درمان نارسایی کلیه نیست.

همه انواع دیالیز به یک اندازه موثر هستند اما با توجه به شرایط پزشکی و ترجیحات شخصی افراد، ممکن است نوعی از دیالیز بهتر از سایرین عمل کند. افراد در این باره با پزشک متخصص خود صحبت خواهند کرد و تصمیم می گیرند که کدام نوع از دیالیز برای آن ها گزینه بهتری است. علاوه بر آن، صحبت کردن درباره تجربیات افرادی که تحت درمان دیالیز هستند نیز کمک کننده می باشد.

نکات زیر اثربخشی درمان دیالیز را افزایش می دهند:

• درمان خود را طبق برنامه تجویز شده پیش ببرید.
• برنامه غذایی که پزشک متخصص به شما توصیه کرده است را دنبال کنید.
• برای تقویت قدرت بدنی و سلامت قلبتان تا حد امکان فعالیت بدنی داشته باشید.
• قبل از مصرف هرگونه دارو، مکمل و یا محصولات گیاهی، با تیم مراقبت پزشکی، پزشک متخصص و داروساز خود مشورت کنید.
• در مورد هرگونه عوارض جانبی و نگرانی هایی که دارید با پزشک خود صحبت کنید.

آیا با دیالیز کلیه برمیگردد؟

این که آیا با دیالیز کلیه برمیگردد یا نه بستگی به وضعیت بیماری فرد دارد؛ همان طور که قبل تر اشاره کردیم، در برخی موارد نارسایی کلیه یک مشکل موقتی است و با بهبود کلیه ها می توان دیالیز را متوقف کرد.

در موارد دیگر، نارسایی کلیه افراد به قدری شدید است که نیاز به پیوند کلیه دارند؛ بنابراین صرفا درمان دیالیز برای این وضعیت مناسب نیست اما تا زمان جراحی پیوند کلیه، افراد باید دیالیز شوند.

همچنین بخوانید : علائم سرطان کلیه و راه های درمان

عوارض جانبی دیالیز

برای اکثر افراد مبتلا به نارسایی کلیه، دیالیز یک روش درمانی ضروری است و مثل هر درمان دیگری با خطرات و عوارض جانبی همراه است. واکنش هر فرد به دیالیز متفاوت با دیگران است. با این حال برخی از شایع ترین عوارض جانبی که افراد تحت درمان دیالیز گزارش می کنند به شرح زیر است:

1- عوارض جانبی همودیالیز

• فشار خون پایین

فشار خون پایین یا افت فشار خون در طول همودیالیز به دلیل از دست دادن موقت مایعات در طول درمان است. افراد در نتیجه افت فشار خون در طول درمان ممکن است دچار ضعف، سرگیجه، حالت تهوع، خشکی پوست و تاری دید شوند.

• گرفتگی عضلات

گرفتگی عضلانی در طول درمان به دلیل تغییر در تعادل مایعات یا مواد معدنی رخ می دهد؛ سطوح پایین سدیم، منیزیم، کلسیم و پتاسیم همگی در گرفتگی عضلات نقش دارند.

• خارش پوست

بین جلسات همودیالیز، مواد زائد در خون انباشته می شوند و این برای برخی از افراد منجر به خارش پوست می شود. اگر خارش عمدتا در پاها باشد، احتمالا مشکل سندرم پای بی قرار است.

• لخته شدن خون

گاهی اوقات اکسس پوینتی که در همودیالیز مورد استفاده قرار می گیرد منجر به باریک شدن رگ های خونی می شود که در صورت عدم درمان، باعث تورم و لخته شدن خون می شود.

• عفونت

قرار دادن مکرر سوزن یا کاتتر در حین دیالیز، قرار گرفتن در معرض باکتری ها را افزایش می دهد. اگر این باکتری ها در طول درمان وارد جریان خون شود، موجب عفونت یا حتی سپسیس می شود؛ سپسیس به قدری خطرناک است که در صورتی که فورا درمان نشود، منجر به مرگ می شود.

• سایر عوارض جانبی

سایر خطرات و عوارض جانبی همودیالیز شامل انسداد عروقی، کم خونی، مشکلات خواب، بیماری های قلبی و یا ایست قلبی می باشد؛ بسیاری از این عوارض جانبی ناشی از عدم تعادل مایعات و مواد معدنی است که در طول دیالیز ایجاد می شود.

2- عوارض جانبی دیالیز صفاقی

به غیر از خطر ابتلا به عفونت، عوارض جانبی رایج دیالیز صفاقی کمی با همودیالیز متفاوت است:

• پریتونیت

پریتونیت به معنی عفونت غشای نازک اطراف شکم است که به دلیل وجود باکتری در حین استفاده از کاتتر اتفاق می افتد. علائم پریتونیت شامل درد شکم، حساست، نفخ، حالت تهوع و اسهال است.

• فتق شکمی

به دلیل این که دیالیز بر دیواره شکم فشار وارد می کند، افرادی که تحت درمان دیالیز صفاقی قرار دارند در معرض ابتلا به فتق شکمی هستند و شایع ترین علامت آن توده کوچک و تورم در ناحیه شکم است.

• قند خون بالا

دیالیز حاوی قندی به نام دکستروز است که باعث افزایش قند خون می شود و ممکن است این افراد در معرض خطر هیپرگلیسمی قرار بگیرند.

• پتاسیم بالا

پتاسیم بالا به هیپرکالمی معروف است و یکی از عوارض جانبی شایع نارسایی کلیه است. بین جلسات دیالیز به دلیل عدم فیلتراسیون مناسب، سطح پتاسیم افراد افزایش می یابد.

• افزایش وزن

افزایش وزن به دلیل کالری اضافی ناشی از درمان دیالیز رخ می دهد. علاوه بر آن، عوامل متعدد دیگری مانند ورزش نکردن و تغذیه نامناسب می تواند بر افزایش وزن در طول دیالیز تاثیر بگذارد.

• سایر عوارض جانبی

استرس و اضطراب ناشی از درمان های پزشکی مداوم در برخی از افراد ممکن است منجر به افسردگی شود. همچنین تحقیقات ارتباط احتمالی را بین دیالیز و زوال عقل، در مراحل بعدی زندگی نشان داده اند.

3-  عوارض جانبی هر دو نوع دیالیز

• خستگی
• خارش پوست
• عفونت پوست، خون و یا صفاق

اگرچه این عوارض جانبی ممکن است ترسناک به نظر برسند، اما باید آن ها را با خطرات ناشی از زندگی کردن با نارسایی کلیه درمان نشده مقایسه کرد.

زندگی با دیالیز

بسیاری از افرادی که تحت درمان دیالیز هستند کیفیت زندگی خوبی دارند؛ آن ها می توانند کار کنند، تحصیل کنند، رانندگی کنند، ورزش کنند، شنا کنند و تفریح و سرگرمی داشته باشند.

اگرچه درمان دیالیز فقط تا حدی می تواند عملکرد از دست رفته کلیه را جبران کند، اما اکثر افراد می توانند سال ها تحت این درمان باشند.

کلیه هایی که نمی توانند به درستی کار کنند، فشار قابل توجهی بر بدن وارد می کنند و این بدان معناست که اگر پیوند کلیه انجام نشود، افراد ممکن است در حین دیالیز جان خود را از دست بدهند، مخصوصا افرادی که مسن هستند و یا مشکلات سلامتی و پزشکی دارند.

افرادی که دیالیز را در اواخر دهه ۲۰ زندگیشان شروع می کنند اغلب تا ۲۰ سال یا بیشتر عمر می کنند اما بزرگسالات بالای ۷۵ سال فقط ۲ تا ۳ سال با کمک دیالیز می توانند زنده بمانند. با این حال میزان بقای افرادی که تحت درمان دیالیز هستند در سال های اخیر بهبود یافته است و انتظار می رود که این میزان بقا در آینده نیز بهبود بیشتری یابد.

مریم حاتمی

دانش‌ آموخته روان‌شناسی بالینی هستم. سال‌هاست با روان‌شناسی زندگی میکنم، درباره آن میخوانم، مینویسم و اغلب نوشته‌هایم را با دیگران به اشتراک می‌گذارم. همچنین تجربه نوشتن در زمینه‌های مختلف تکنولوژی، معلولیت و توانبخشی و علمی را نیز دارم.