بیماری سندرم شوگرن چیست؟

سندرم شوگرن جزء اختلالات خود ایمنی محسوب شده و روی غدد مسئول تولید بزاق و اشک تأثیر می‌گذارد. طبق آمار موسسه ملی اختلالات عصبی و سکته مغزی کشور آمریکا (NINDS)، حدود 1 الی 4 میلیون نفر در این کشور، با علائم شوگرن زندگی می‌کنند. با کمی اغماض می‌توانیم این آمار را به سراسر جهان نسبت داده و متوجه می‌شویم که این اختلال مزمن سیستماتیک، افراد زیادی را تحت‌تأثیر خود قرار داده است. در ادامه این مقاله با علائم این سندرم و راه‌های کنترل و درمان آن آشنا خواهیم شد.

سندرم شوگرن چیست؟

در یک بدن سالم، سیستم ایمنی با ویروس‌ها، باکتری‌ها و سایر عوامل بیماری‌زا مبارزه می‌کند؛ اما گاهی اوقات این سیستم به‌اشتباه به سلول‌های خودی حمله می‌کند. در این حالت سیستم ایمنی، سلول‌های بدن را به‌عنوان عوامل خارجی شناسایی کرده و با حمله به آن‌ها، بافت‌های سالم بدن را از بین می‌برد. به این وضعیت، اختلال خود ایمنی می‌گویند. در اختلال شوگرن نیز، سلول‌های ایمنی بدن با حمله به غدد بزاقی و اشکی، بافت آن‌ها را از بین برده و مشکلات مختلفی برای فرد بیمار ایجاد می‌کنند.

غدد بزاق و اشک، به ایجاد و حفظ رطوبت در دهان و چشم‌ها کمک می‌کنند. شما این رطوبت را به شکل بزاق و اشک مشاهده می‌کنید. در مقابل، بدن فردی که به اختلال شوگرن مبتلا است، توانایی تولید رطوبت کافی برای دهان و چشم‌ها را ندارد. این سندرم به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود. شوگرن اولیه و ثانویه در نوع علائم و روش تشخیص با یکدیگر تفاوت‌هایی دارند.

1. اختلال شوگرن اولیه

پزشکان هنگام تشخیص این اختلال متوجه شدند که افراد دارای شوگرن اولیه، به هیچ بیماری خود ایمنی دیگری مبتلا نیستند. این اختلال بسیار تهاجمی‌تر از نوع ثانویه آن است و بافت چشم و دهان را به‌شدت خشک می‌کند.

2. اختلال شوگرن ثانویه

اختلال شوگرن ثانویه، فقط زمانی تشخیص داده می‌شود که فرد به یک بیماری خود ایمنی دیگر نیز مبتلا باشد. شوگرن ثانویه علائم کمتری نسبت به شوگر اولیه دارد. شایع‌ترین علت شوگرن ثانویه، آرتریت روماتوئید (RA) است. آرتریت روماتوئید نیز یک بیماری خود ایمنی محسوب شده و باعث تورم و سفتی مفاصل می‌شود.

علائم بیماری شوگرن

رایج‌ترین علامت این سندرم، خشکی دهان است که می‌تواند امکان ابتلا به حفره‌های دهانی (حفره‌های دهانی اغلب در اثر کشیدن دندان‌ها به‌ وجود می‌آیند) را نیز افزایش دهد. همچنین این اختلال می‌تواند صحبت کردن و قورت دادن آب دهان یا غذا را دشوارتر کند. خشکی چشم و احساس سوزش در چشم نیز از علائم اصلی این سندرم هستند.

با پیشرفت بیماری شوگرن، علائم آن نیز بیشتر شده و می‌تواند کل بدن را تحت‌تأثیر قرار دهد. برخی از علائم پیشرفته این سندرم عبارت‌اند از:

• خشکی واژن
• خشکی پوست
• خستگی و احساس کمبود انرژی
• تورم غدد بزاقی پشت فک و جلوی گوش
• خشکی و ایجاد بثورات پوستی
• درد، تورم و سفتی مفاصل
• ایجاد التهاب در اندام‌هایی، مانند کلیه و ریه
• خشکی بینی
• سرفه‌های خشک و تنگی نفس
• احساس سوزش در معده و قفسه سینه
• تحت‌تأثیر قرار گرفتن حس چشایی و بویایی
• درد‌های مزمن در سر
• حواس‌پرتی و اختلال در حافظه.

1. چه افرادی در خطر ابتلا به سندرم شوگرن هستند؟

پزشکان با بررسی بیماران مبتلا به شوگرن، اعلام کردند این بیماری هیچ عامل خطر خاصی ندارد. با این حال، عوامل زیر می‌توانند در ایجاد بیماری شوگرن تأثیر داشته باشند:

• عامل سن: اغلب افرادی که به این سندرم مبتلا می‌شوند بین 45 تا 55 سال، سن دارند
• عامل جنسیت: از هر 10 نفر مبتلا به عارضه شوگرن، 9 نفر از آن‌ها زن هستند
• عامل یائسگی: زنان یائسه بیشتر در معرض ابتلا به اختلال شوگرن هستند
• عامل بیماری روماتیسمی: اغلب افراد مبتلا به شوگرن، علائم یک بیماری روماتیسمی دیگر را نیز تجربه می‌کنند
• عامل ژنتیک: تحقیقات نشان می‌دهند، داشتن سابقه خانوادگی بیماری شوگرن، خطر ابتلا به آن را افزایش می‌دهد.

در حال حاضر دانشمندان در حال بررسی رابطه اختلال شوگرن با هورمون استروژن هستند. آن‌ها حدس می‌زنند کمبود استروژن به‌ویژه در زنان یائسه، خطر ابتلا به این سندرم را افزایش می‌دهد.

2. بیماری شوگرن چه عوارضی دارد؟

اگر علائم این سندرم کنترل نشود، در بلندمدت می‌تواند عوارض جانبی مختلفی را ایجاد کند. عوارض ناشی از بیماری شوگرن شامل موارد زیر می‌شوند:

الف) مشکلات دهان و دندان

خشکی مزمن دهان می‌تواند باعث ایجاد مشکلات دهان و دندان شود؛ بنابراین رعایت نکات بهداشتی، محدود کردن مصرف قند و معاینه دهان به‌طور مرتب توسط دندان‌پزشک می‌تواند از بروز مشکلات جدی جلوگیری کند. همچنین بیماری شوگرن می‌تواند نرخ ابتلا به عفونت‌های مخمری، مانند برفک دهان را افزایش دهد. برای رفع درد و التهاب دهان می‌توانید از دهان‌شویه استفاده کنید. علاوه بر این، برای رفع خشکی لب‌ها، استفاده مرتب از بالم لب می‌تواند مؤثر باشد.

همچنین بخوانید: ۱۲ نکته درباره علت خشکی دهان

ب) مشکلات بینایی

همان‌طور که در تیترهای قبلی مطالعه کردید، اختلال شوگرن، می‌تواند باعث خشکی و سوزش چشم شود. این خشکی چشم در طولانی‌مدت منجر به تاری دید، حساسیت به نور و آسیب به قرنیه می‌شود. بدین ترتیب برای محافظت از چشم‌های خود، اقدامات زیر را انجام دهید:

• هوای خانه خود را مرطوب نگه دارید
• از یک قطره چشمی برای مرطوب نگه داشتن چشم استفاده کنید
• بیرون از خانه حتماً عینک ضدآفتاب بزنید
• در معرض دود یا باد شدید قرار نگیرید
• از آرایش چشم و پوست دور چشم خودداری کنید
• قبل از خواب روی چشم‌های خود کمپرس آب گرم قرار دهید.

پ) عوارض مرتبط با غدد لنفاوی

شوگرن یک اختلال خود ایمنی محسوب شده و از این جهت با سیستم ایمنی و غدد لنفاوی در ارتباط است. اگر شدت بیماری شوگرن شدید باشد، می‌تواند یکی از عوامل ایجادکننده سرطان لنفوم (سرطان سیستم لنفاوی) باشد.

تشخیص سندرم شوگرن

در مرحله اول تشخیص اختلال شوگرن، پزشک علائم ظاهری شما را بررسی می‌کند. در مرحله بعدی، پزشکان برای بررسی دقیق‌تر وضعیت شما ممکن است از روش‌های دیگر تشخیص بیماری استفاده کنند. از آنجایی که علائم اختلال شوگرن، جزء علائم عمومی محسوب می‌شوند، پزشکان از آزمایش‌های مختلفی برای تشخیص این سندرم استفاده می‌کنند. این آزمایش‌ها عبارت‌اند از:

• آزمایش‌های خونی برای بررسی آنتی‌بادی‌های مرتبط با بیماری شوگرن
• بیوپسی (نمونه‌برداری) برای بررسی میزان فعالیت غدد بزاقی
• تصویربرداری از غدد بزاقی با اشعه ایکس که به سیالوگرام یا بزاق‌نگاری معروف است
• آزمایش شیرمر که برای بررسی میزان رطوبت چشم انجام می‌شود
• انجام تست رنگ‌آمیزی رز-بنگال (RBT) برای اندازه‌گیری خشکی قرنیه.

از آنجایی که عوارض جانبی برخی دارو مشابه با اختلال شوگرن هستند، ممکن است پزشک سابقه بیماری و داروهای مصرفی شما را نیز بررسی کند. مصرف داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای، مانند آمی تریپتیلین و نورتریپتیلین، آنتی هیستامین‌ها، مانند دیفن هیدرامین و ستیریزین، داروهای ضد بارداری و داروهای فشار خون می‌توانند علائمی شبیه با اختلال شوگرن ایجاد کنند.

درمان سندرم شوگرن

متأسفانه هیچ درمان خاصی برای بیماری شوگرن وجود ندارد و پزشکان تلاش می‌کنند با تسکین علائم، این بیماری را کنترل کنند. به‌طور کلی اگر فردی دچار التهاب در اندام شده باشد یا مشکلات مفصلی داشته باشد، پزشک با تجویز داروهای ضدالتهابیِ غیراستروئیدی به کاهش علائم او کمک می‌کند. علاوه بر این، مصرف داروهای ضدروماتیسم می‌توانند در کنترل علائم این بیماری مفید باشند.

همچنین برای حفظ رطوبت قسمت‌های مختلف بدن، پزشک ممکن است برای شما قطره چشمی یا انواع لوسیون تجویز کند. سیکلوسپورین و محلول چشمی لیفیتگراست (Xiidra) از جمله گزینه‌های تجویزی پزشکان هستند. علاوه بر این، دوش گرفتن با آب گرم می‌تواند خشکی نواحی مختلف بدن را کاهش دهد.

تحقیقات نشان داده‌اند، تغییر سبک زندگی و رژیم غذایی خاص می‌توانند در کاهش علائم مؤثر باشند. پیشنهاد «وی‌سلامت» برای داشتن یک رژیم غذایی مناسب با اختلال شوگرن، شامل موارد زیر است:

• از خوردن غذاهایی، مانند گوشت قرمز، فست‌فود، شکر، الکل و غذاهای سرخ شده که موجب التهاب و آلرژی در بدن می‌شوند، اجتناب کنید
• در مصرف لبنیات تعادل داشته باشید
• در رژیم غذایی خود از سبزیجات، آجیل، میوه، زردچوبه، زنجبیل، سیر، ماهی، آووکادو، زیتون و غلات کامل استفاده کنید
• جویدن آدامس یا مکیدن آب نبات‌های بدون شکر می‌توانند به افزایش بزاق دهان شما کمک کنند
• سوپ و اسموتی را جایگزین غذاهای خشک کنید
• غذاهای خود را آ‌ب‌پز کنید
• در مورد رژیم غذایی خود با پزشک صحبت کنید.

داشتن استراحت و خواب کافی، ورزش منظم و کاهش وزن از جمله تغییرات سبک زندگی هستند که می‌توانند به کنترل این بیماری کمک کنند. اگر خشکی چشم بیش از حد معمول باشد، پزشک معمولاً به شما پیشنهاد می‌دهد برای باز شدن مجاری اشکی، عمل جراحی انجام دهید.

سوالات متداول

آیا سندرم شوگرن احتمال ابتلا به بیماری دیگری را افزایش می دهد؟

بله. اختلال شوگرن می‌تواند احتمال ابتلا به سرطان سیستم لنفاوی را افزایش دهد. در صورت هرگونه تغییر در اندازه غدد بزاقی یا گره‌های لنفاوی گردن، سریعاً به پزشک مراجعه کنید.

علت اصلی ایجاد بیماری شوگرن چیست؟

اکثر محققان معتقدند که اختلال شوگرن به‌دلیل ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی ایجاد می‌شود. همچنین تحقیقات نشان می‌دهند، برخی از افراد با ژن‌های خاصی متولد می‌شوند که احتمال ابتلا به بیماری‌های خود ایمنی را در آن‌ها افزایش می‌دهد.

جمع‌بندی

همان‌طور که در این مقاله خواندید، سندرم شوگرن یک اختلال خود ایمنی بوده و با سایر اختلالات خودایمنی مانند لوپوس و آرتریت روماتوئید ارتباط دارد. برای تشخیص این بیماری می‌توانید به یک پزشک عمومی مراجعه کنید. بعد از انجام آزمایشات و تشخیص بیماری، پزشک عمومی شما را به متخصص روماتولوژی ارجاع خواهد داد. روماتولوژیست با تجویز دارو می‌تواند تا حدودی علائم این بیماری را کاهش دهد. بسته به میزان علائم، ممکن است به چشم‌پزشک، دندان‌پزشک و متخصص گوش، حلق و بینی نیز نیاز داشته باشید.

فاطمه رمضانی

دانش‌آموخته روان‌شناسی‌ هستم؛ اما در یکی از کلاس‌های واقعیت‌درمانی به این بینش رسیدم که «روان‌پزشکی» ایکیگای گمشده زندگی من است. در حال حاضر، بیشتر به «ویلیام گلاسر» درونم پروبال می‌دهم، درباره علوم‌پزشکی می‌خوانم، می‌نویسم و با شما به اشتراک می‌گذارم.